Mô hình phát triển đô thị Transit-Oriented Development (TOD) đang được coi là chìa khóa giúp các thành phố hiện đại tối ưu hóa giao thông công cộng và cải thiện chất lượng sống. Tại TP.HCM, yêu cầu áp dụng một chiến lược TOD phù hợp đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đặc biệt khi thành phố đối mặt với nhiều thách thức về cấu trúc đô thị, nguồn lực và nhu cầu của người dân.
TOD Là Gì và Tại Sao Quan Trọng?
TOD là phương pháp phát triển đô thị tập trung vào giao thông công cộng, nơi các khu dân cư, thương mại và dịch vụ được thiết kế xung quanh các điểm trung chuyển như nhà ga metro hay trạm xe buýt. Ý tưởng là thúc đẩy hình thức sống nén và hỗn hợp chức năng để giảm thiểu sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, qua đó tối ưu hóa việc sử dụng đất và tạo ra không gian sống thân thiện hơn.
Thực Trạng Đô Thị TP.HCM
TP.HCM hiện đang đối diện với nhiều thách thức trong việc áp dụng mô hình TOD:
1. Cấu Trúc Đô Thị Phân Mảnh
Thành phố không phát triển theo mô hình nén mà giãn nở và cắm xen. Các khu dân cư phân bố không đồng đều, tạo ra sự phân biệt giàu – nghèo, chính quy – tự phát. Việc áp dụng mô hình TOD quốc tế sẽ gặp khó khăn khi quỹ đất phù hợp khó tìm thấy.
2. Nguồn Lực Tài Chính Hạn Chế
Một trong những rào cản lớn nhất đối với TOD tại TP.HCM là thiếu nguồn vốn công. Trong khi nhiều dự án TOD tại nước ngoài nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ ngân sách, TP.HCM hiện vẫn đang gặp khó khăn trong việc huy động vốn cho các tuyến metro, chưa nói đến các dự án TOD lớn.
3. Thói Quen Sử Dụng Giao Thông Công Cộng Chưa Phát Triển
Người dân TP.HCM vẫn chủ yếu sử dụng xe máy và ô tô cá nhân. Để TOD hiệu quả, cần có sự thay đổi trong thói quen đi lại của người dân, buộc họ phải lựa chọn sống quanh nhà ga và sử dụng giao thông công cộng.
4. Rào Cản Thể Chế
Quy trình phê duyệt quy hoạch và cơ chế giao đất của thành phố còn phức tạp, khiến quá trình triển khai TOD gặp nhiều khó khăn. Thời gian phê duyệt chậm và thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên ngành cũng là vấn đề lớn.
5. Tâm Lý Người Dân
Nếu không triển khai TOD một cách công bằng và minh bạch, nguy cơ chỉ phục vụ cho bất động sản cao cấp là rất lớn, khiến những người có thu nhập thấp bị đẩy ra khỏi các khu vực quanh ga.
Cần Một Mô Hình TOD Đặc Thù cho TP.HCM
Theo các chuyên gia, TOD không phải là mô hình đô thị lý tưởng có thể sao chép y nguyên từ nước ngoài. Mỗi địa phương, mỗi thành phố có đặc điểm riêng, vì vậy việc áp dụng TOD phải linh hoạt và thích ứng. TP.HCM cần “tái thiết” đô thị qua những điểm, tuyến, cụm phù hợp với nguồn lực hiện tại.
1. Phát Triển Theo Khu Vực và Quy Mô Nhỏ
Thay vì triển khai toàn diện, TP.HCM nên bắt đầu với những dự án TOD nhỏ hơn, có thể làm từng bước và từng cụm, tạo điều kiện cho thị trường và người dân tham gia vào quá trình chuyển hóa không gian.
2. Định Nghĩa TOD Theo Hướng Vùng
TOD không chỉ là “phát triển quanh nhà ga” mà cần mở rộng để bao gồm cách tổ chức không gian liên quan đến kinh tế, xã hội, hạ tầng và dịch vụ xung quanh các trục giao thông công cộng chính.
3. Tối Ưu Hóa Đất Đai và Dịch Vụ
Mô hình TOD có thể bao gồm các khu nhà ở xã hội, các dịch vụ công cộng, chợ truyền thống cũng như các khu công nghiệp nhẹ, khi mà toàn bộ tuyến giao thông công cộng sẽ trở thành một “chuỗi động lực phát triển”.
Định Hướng Triển Khai TOD Tại TP.HCM
Để hiện thực hóa chiến lược TOD, TP.HCM cần triển khai một số phương hướng cụ thể:
1. Triển Khai TOD quanh Các Nhà Ga Metro
Đồ án TOD phải được ưu tiên quanh các nhà ga metro hiện hữu và tương lai, đồng bộ hóa với chính sách phát triển nhà ở xã hội và dịch vụ công cộng.
2. Phát Triển TOD Công Nghiệp Tại Bình Dương
Ở Bình Dương, việc phát triển TOD công nghiệp xung quanh các khu công nghiệp và cảng ICD là cần thiết, tổ chức các trạm giao thông trung chuyển để phục vụ hàng hóa và người lao động.
3. Gắn TOD Với Du Lịch Tại Bà Rịa – Vũng Tàu
Với Bà Rịa – Vũng Tàu, TOD có thể kết nối với cảng và các điểm du lịch, tạo nên một hệ thống logistics thông minh. Điều này không chỉ phục vụ du khách mà còn tạo ra một môi trường sống tốt hơn cho cả người dân địa phương.
Điều Kiện Cần Thiết Để TOD Hiệu Quả
Để TOD phát huy hết giá trị của mình tại TP.HCM, một số điều kiện nền tảng cần phải được thiết lập:
1. Quy Hoạch Tích Hợp
TOD không thể hoạt động hiệu quả trong một không gian đô thị phân mảnh. Cần có sự chuẩn bị từ quy hoạch tổng thể đến quy hoạch chi tiết, cho phép các lớp hạ tầng, con người và dịch vụ vận hành đồng thời quanh một điểm ga.
2. Đảm Bảo Mật Độ Dân Cư và Kinh Tế
Mô hình TOD cần có mật độ dân cư đủ để duy trì hệ thống giao thông công cộng, tạo ra dòng người sinh sống, làm việc và di chuyển quanh nhà ga.
3. Hệ Thống Giao Thông Tín Cậy
Hệ thống giao thông công cộng phải hoạt động đúng giờ, an toàn và đủ mạnh để kết nối mọi điểm trong đô thị, tạo điều kiện cho người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu.
Tóm lại
TP.HCM đang đứng trước cơ hội lớn để tương lai đô thị hóa bền vững qua mô hình TOD. Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều này, cần có một chiến lược linh hoạt, phù hợp với đặc điểm và yêu cầu thực tiễn của thành phố, nhằm tạo ra một môi trường sống tốt hơn cho người dân.
