Ngày 24 tháng 11, Hội nghị Di sản văn hóa toàn thành đã diễn ra tại bảo tàng Tôn Đức Thắng, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng cho TP.HCM sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu. Các chuyên gia và nhà quản lý đã tập trung vào kế hoạch phát triển di sản văn hóa bền vững, chuyển đổi từ “bảo tồn tĩnh” sang “bảo tồn sống”, mở ra không gian mới cho sáng tạo và giá trị kinh tế.
Bối cảnh Họp Hội nghị
Hội nghị có sự tham gia của nhiều đại diện từ các cơ quan trung ương và địa phương. ông Phạm Đình Phong – Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, ông Đặng Văn Bài – Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia và ông Trần Thế Thuận – Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao TP.HCM đều có mặt. Ngoài ra, còn có các lãnh đạo chính quyền địa phương, chuyên gia, nhà nghiên cứu và đại diện từ các bảo tàng thuộc khu vực công và tư nhân.
Trong bài phát biểu khai mạc, ông Trần Thế Thuận đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc rà soát các quy định pháp luật nhằm quản lý và khai thác di sản. “Chúng ta cần giới thiệu, phân tích các mô hình tốt, cách làm hay trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa,” ông nói.
Di sản Đô thị Đặc Trưng
Sự sáp nhập TP.HCM với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu đã tạo ra một “siêu đô thị” với nhiều di sản phong phú cả về hình thức lẫn lịch sử, từ các di sản đô thị Sài Gòn – Gia Định đến các giá trị văn hóa biển đảo của Bà Rịa – Vũng Tàu. Ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao, cho rằng cần có một cuộc cách mạng trong chiến lược bảo tồn để phù hợp với bối cảnh mới này.
Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đã cập nhật danh sách 321 di tích lịch sử – văn hóa và danh lam thắng cảnh sau khi sáp nhập, đi kèm với các tình trạng của từng di tích. Tỉnh ủy thành phố dự kiến sẽ đầu tư hơn 2.000 tỷ đồng cho 34 dự án thuộc lĩnh vực di tích trong giai đoạn 2026-2030.
Đánh giá Thực trạng
Hội nghị đã quá trình thảo luận về thực trạng bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, xác định những khó khăn trong công tác quản lý và tìm kiếm các giải pháp. Các vấn đề chính được nêu ra bao gồm: cơ chế quản lý di sản, thách thức trong quản lý di sản, và xu hướng phát triển bền vững.
Hơn 60 ý kiến đã được gửi đến Hội nghị để góp phần vào việc tìm kiếm giải pháp khả thi cho các di sản vật thể và phi vật thể trên địa bàn.
“Bảo Tồn Sống” – Một Khái Niệm Mới
Theo PGS-TS Đặng Văn Bài, để phù hợp với thời kỳ phát triển mới, TP.HCM cần thay đổi cách thức bảo tồn di sản. Ông nhấn mạnh, “Di sản cần được tích hợp vào đời sống đô thị, trở thành không gian thực hành nghệ thuật, nơi giao dịch văn hóa.”
Các công trình kiến trúc cổ và không gian văn hóa cần trở thành những trung tâm mới, nơi tạo ra giá trị kinh tế và giao lưu cộng đồng. Ông Bài còn đề xuất phát triển một hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, nơi TP.HCM giữ vai trò trung tâm kinh tế thị trường toàn cầu.
Khai Thác Di sản – Một Thách Thức Lớn
Thống kê cho thấy, đến năm 2022, chỉ 20% các di sản tại thành phố được khai thác triệt để trong lĩnh vực du lịch. Rất nhiều di tích đang bị lãng quên hoặc xuống cấp nghiêm trọng. Ông Nguyễn Minh Nhựt gợi ý các giải pháp đồng bộ như đào tạo nhân lực, số hoá và nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc bảo tồn di sản.
Trong đó, không thể thiếu việc tái khởi động các lễ hội văn hóa, lễ hội truyền thống chưa được tích hợp vào tour du lịch để phát huy giá trị văn hóa.
Tương Lai của Di sản Văn hóa Phi vật thể
Không chỉ riêng di sản vật thể, di sản văn hóa phi vật thể cũng là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển của thành phố. Thành phố hiện có 15 loại hình văn hóa phi vật thể, trong đó có Di sản Đờn ca tài tử Nam bộ đã được UNESCO ghi danh.
Sở Văn hóa và Thể thao sẽ xây dựng kế hoạch bảo vệ và phát huy giá trị di sản phi vật thể, cũng như nâng cao chất lượng và quy mô hoạt động liên quan đến Đờn ca tài tử. Bà Lê Thị Minh Lý của Hội đồng Di sản văn hoá Quốc gia cũng khẳng định rằng các đề án cần được cụ thể hóa để phù hợp với thực tiễn.
Kiến nghị và Cam kết
Hội nghị đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về những khía cạnh cần thiết trong bảo tồn và phát triển di sản tại TP.HCM. Các đại biểu đã đồng thuận cần phải thực hiện nhiều biện pháp để tích hợp bảo tồn và phát triển đô thị, đồng thời khai thác các giá trị kinh tế từ di sản.
Ông Phạm Đình Phong cam kết sẽ hỗ trợ TP.HCM trong việc xây dựng các chiến lược và mục tiêu mới nhằm bảo tồn và phát triển di sản văn hóa, cùng với việc thực hiện quy định và luật lệ mới trong lĩnh vực này.
Tóm lại, TP.HCM đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ với chiến lược bảo tồn di sản ứng dụng linh hoạt hơn, nhằm mang lại giá trị văn hóa sống động và bền vững cho thành phố.
