Sự gia tăng dân số, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng và sự mở rộng của các khu công nghiệp đã tạo ra một thách thức lớn cho Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) trong việc xử lý rác thải. Tại hội thảo diễn ra ngày 21/10 vừa qua, các chuyên gia đã chỉ ra rằng lượng rác thải ở TPHCM gia tăng trung bình từ 6-8% mỗi năm, với khoảng 13.000 đến 14.000 tấn rác thải sinh hoạt được tạo ra hàng ngày. Việc giải quyết vấn đề này không chỉ liên quan đến môi trường mà còn liên quan trực tiếp đến phát triển bền vững của thành phố.
Mức độ rác thải đáng báo động
TPHCM hiện là trung tâm kinh tế lớn nhất Việt Nam với gần 14 triệu dân. Theo các chuyên gia, tình trạng rác thải ở thành phố này đang ở mức báo động khi 85% rác vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp tại hai khu vực chủ yếu là Đa Phước ở huyện Bình Chánh và Phước Hiệp ở huyện Củ Chi. Những bãi rác này tiêu tốn đổi diện tích lớn, ảnh hưởng đến môi trường xung quanh, trong đó việc phát sinh khí mêtan (CH₄) từ rác chôn lấp là một vấn đề nổi cộm. Khí mêtan có hiệu ứng nhà kính gấp 28 lần CO₂ và việc xử lý rác bằng phương pháp này không thể tiếp tục kéo dài.
Bên cạnh đó, nước rỉ rác từ những bãi rác này cũng thẩm thấu xuống đất, gây ô nhiễm nguồn nước ngầm và tạo ra mùi hôi xung quanh khu vực, vấn đề mà người dân đã phải chịu đựng trong nhiều năm. TS. Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường TPHCM, nhận định rằng “Không có rác, chỉ có tài nguyên chưa được khai thác”, điều này thể hiện quan điểm rằng rác thải có thể trở thành nguồn năng lượng nếu được xử lý đúng cách.
Tiềm năng từ Rác Thải
Theo khảo sát mới nhất, thành phần rác thải tại TPHCM bao gồm 45% rác hữu cơ, 27% vật liệu xây dựng, 9% nhựa và nylon, và 15% các loại vật liệu khác. Điều này cho thấy khoảng 70% tổng lượng rác có thể được tái chế hoặc tái sử dụng. Nếu 50% rác hữu cơ được chuyển hóa thành phân bón hoặc khí sinh học (biogas) và phần còn lại được tận dụng để phát điện, TPHCM có thể tái sinh hàng nghìn MWh điện mỗi ngày, đủ để cung cấp cho 100.000 hộ dân.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi rác thành năng lượng gặp nhiều rào cản, bao gồm vấn đề về kỹ thuật-công nghệ, chính sách và nhận thức xã hội. Nếu không có biện pháp chuyển đổi thích hợp, chỉ sau 5 năm nữa, TPHCM có thể bất lực trong việc tìm kiếm bãi chôn lấp rác, đồng thời mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 cũng sẽ trở nên khó khăn hơn.
Giải pháp cho TPHCM
Để giải quyết vấn đề rác thải, TS. Thuận đề xuất xây dựng “Hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn rác thải” liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp, và cộng đồng. Ông nhấn mạnh rằng cần hoàn thiện các chính sách ưu đãi liên quan đến thuế, điện và tín dụng xanh cho các dự án đốt rác phát điện, đồng thời phát triển chuỗi công nghiệp hỗ trợ từ thu gom đến tái chế tro xỉ.
Ông cũng kêu gọi tăng cường giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc phân loại rác. “Rác thải không là gánh nặng mà là nguồn tài nguyên chiến lược cho một nền kinh tế xanh”, ông chia sẻ.
Những Thách Thức Từ Chính Sách
PGS.TS. Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, đề cập đến sự thiếu hụt cơ chế chính sách như một trong những nguyên nhân khiến các dự án đốt rác phát điện tại Việt Nam chưa thu hút được đầu tư. Chi phí đầu tư cho nhà máy điện rác rất lớn, trong khi thời gian thu hồi vốn có thể lên tới 20 năm.
Trong khi đó, PGS.TS. Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường, và Phát triển cộng đồng, khẳng định rằng xử lý rác thải là một vấn đề cấp bách và cần thiết. Bà cho rằng một trong những thách thức lớn nhất là chi phí đầu tư cao và việc cung cấp đủ lượng rác cho doanh nghiệp hoạt động, đồng thời cần có biện pháp bảo đảm doanh nghiệp không bị rủi ro trong quá trình hoạt động.
Tìm kiếm Giải pháp Bền vững
Để hỗ trợ tối ưu cho các doanh nghiệp đầu tư vào dự án đốt rác phát điện, các chuyên gia kiến nghị cần có chính sách và cơ chế hợp lý từ nhà nước, gồm việc giảm thuế cho công nghệ xanh ngay từ ban đầu và cung cấp hỗ trợ tài chính cho các nhà đầu tư.
“Cùng với các vấn đề cơ chế chính sách, các địa phương cần cụ thể hóa mục tiêu và phương thức thực hiện kinh tế tuần hoàn để giúp giảm ô nhiễm, thu ngân sách và đảm bảo phát triển bền vững”, TS. An cho biết.
Tóm lại
TPHCM đang đứng trước nhiều thách thức trong việc xử lý rác thải đô thị, nhưng cũng đồng thời có cơ hội lớn để chuyển hóa rác thành nguồn năng lượng tái tạo. Để đạt được điều này, cần một sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng cùng với các chính sách hỗ trợ phù hợp.
